Het kabinet wil de mogelijkheid voor werkgevers om personeel op het gebruik van alcohol, drugs en zware medicijnen te testen uitbreiden. Hierbij gaat het in eerste instantie om personeel op risicovolle werkplekken, zoals BRZO-bedrijven. Dat schrijft VVD-staatssecretaris Tamara van Ark van Sociale Zaken in een brief aan de Tweede Kamer.

Werkgevers kunnen in arbeidsovereenkomsten aanvullende regels opnemen over drugs- en alcohol gebruik van een werknemer (tijdens werktijd). Sommige arbeidsovereenkomsten bevatten een bepaling waarin staat dat drugsgebruik onmiddellijk leidt tot ontslag. Toch is het volgens werkgeversorganisaties niet voldoende om gedrogeerde werknemers van de werkvloer te weren. Daarom pleiten VNO-NCW, MKB Nederland en de VNCI pleiten al langer voor alcohol- en drugstesten, evenals op zware medicijnen.

De VNCI  is dan ook verheugd met de aankondiging van Van Ark naar een verkenning voor alcohol- en drugstesten op de werkvloer. Met de aankondiging erkent de staatssecretaris volgens de VNCI de noodzaak voor een wettelijke grondslag. Er kunnen nu volgens de brancheorganisatie concrete stappen gezet worden om te kijken in welke gevallen en hoe dit mogelijk gemaakt kan worden.

Strenge privacyregels

Dat is gezien de strenge privacyregels niet zo eenvoudig. Het tijdens werktijd controleren op het gebruik van alcohol en drugs is op grond van de Algemene Verordening Persoonsgegevens (AGV) alleen toegestaan als er een wettelijke grondslag voor is en het noodzakelijk is, bijvoorbeeld situaties met ernstige veiligheidsrisico’s voor werknemers, bezoekers en zelfs de omgeving. Ook zijn passende maatregelen nodig om de inbreuk op de privacy en de grondrechten van de werknemer te minimaliseren. De werkgevers hebben de Tweede Kamer verzocht om de privacywetgeving op dat vlak op te rekken

Beperkt deel beroepsbevolking

Tot nu toe zijn testen alleen toegestaan voor een beperkt deel van de beroepsbevolking, zoals chauffeurs, treinmachinisten, boordpersoneel van vliegtuigen, schippers en loodsen. Van Ark pleit in de Kamerbrief voor aanvullende regelgeving. Ze krijgt van werkgevers namelijk signalen dat bedrijven in de praktijk niet altijd kunnen optreden tegen personeel waarvan ze vermoeden dat ze onder invloed zijn van alcohol, drugs of medicijnen. Het ministerie van Sociale Zaken is al langer in gesprek met de VNCI over de mogelijkheid om alcohol- en drugstesten toe te staan om een zwaar ongeval te voorkomen. Hierbij gaat het om bedrijven die werken met grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen. Een zwaar ongeval bij een BRZO-bedrijf kan immers grote gevolgen hebben.

Controle geen standaard

Chemiebedrijven voeren overigens al lang, op vrijwillige basis of steekproefsgewijs, drugs- en alcoholtesten uit. Zo stuurde Shell Moerdijk in 2015 nog tientallen voornamelijk Oost-Europese arbeiders tegelijkertijd en definitief naar huis omdat ze wiet gebruikten tijdens de opbouw van een nieuwe fabriek. Ze vielen door de mand omdat voor de poorten werd gedeald en vervolgens drugshonden op het terrein verdachte zaken roken. Urinetesten leverden het bewijs van gebruik.

Uitzonderlijke situatie bij Shell

,,Maar dat was een uitzonderlijke situatie bij Shell”, verzekert woordvoerder Tim Kezer in BNDeStem ,,Voor omvangrijke operaties wordt veel personeel van buitenaf ingehuurd. Als zich verdachte zaken voordoen, kun je vragen op basis van vrijwilligheid te laten deelnemen aan een test. Zonder onderscheid des persoons, dat wel. Maar zo’n controle is zeker geen standaard bij Shell.”

In Shell-contracten van vaste medewerkers (zo’n 800 op Moerdijk) staat dat op het terrein geen alcohol of drugs mogen worden gebruikt. Reden voor ontslag. Maar een controle verplichten is wettelijk nog onmogelijk. Kezer: ,,Iedereen kan per ongeluk op een feestje voor een werkdag net iets te veel gebruikt hebben. Dan reken wij op gezond verstand: blijf een dagje thuis.”

Positieve uitslagen komen nauwelijks voor

De multinational is het eens met de staatssecretaris om alcohol- en drugstesten in de chemische industrie wettelijk te regelen. ,,Het kan niet dat mensen onder invloed met gevaarlijke stoffen werken. Vanuit die verantwoordelijkheid voert Shell Moerdijk daarom al met enige regelmaat steekproefsgewijs bij de toegang testen uit.”

,,Gelukkig komen positieve uitslagen nauwelijks voor. Als mensen niet meewerken of positief testen, kunnen ze die dag het terrein niet op. De gegevens worden in verband met de privacy niet bewaard en ook niet doorgegeven aan leidinggevenden. Het gaat echt alleen om de veiligheid.”

Vakbonden, zoals de FNV en CNV, moeten er echter niets van hebben. Ze menen dat de huidige wetgeving juist niet ver genoeg gaat wat betreft de bescherming van de medische gegevens van werknemers.

Plannen alcohol- en drugstesten werknemers gebaseerd op borrelpraat

FNV vindt de plannen voor de uitbreiding van de mogelijkheden om werknemers te testen op alcohol en drugs onaanvaardbaar, omdat grondrechten worden aangetast. Bovendien vindt de vakbond dat de onderbouwing voor de nieuwe plannen van staatssecretaris Van Ark van Sociale Zaken en Werkgelegenheid volledig ontbreekt.

FNV-vicevoorzitter Kitty Jong in een eerste reactie: “De plannen zijn gebaseerd op borrelpraat. Hier wordt een beeld geschetst alsof werkend Nederland elke ochtend half beschonken en onder invloed van drugs naar het werk gaat. Er zijn geen cijfers en gegevens die duidelijk maken dat er sprake is van een reëel probleem.”

“Deze plannen verhogen de veiligheid helemaal niet. De staatssecretaris kan beter maatregelen nemen die met feiten zijn onderbouwd op het gebied van preventie, veiligheid en beroepsziekten, dan reageren op de onderbuik van werkgevers”, aldus Jong.